TÇ - Paneller, yazmak ve eğitmenlik yetmemiş, radyo programı da var, bundan bahseder misiniz?
FH - Panelleri, söyleşileri ahlaki olarak reddetmemem gerektiğini düşündüğüm için kabul ediyorum. Ortaya bir şey koymuşsunuz Türkçe adına, onun getirdiği sorumluluk var. Aslında radyo da başlangıçta böyleydi. O da gelen bir öneriydi. Daha önce gelen önerileri hemen reddetmiştim. Bu sefer durup düşündüm. “Hayatımda başka bir pencere, niye denemeyeyim?” dedim. Yaptıkça hoşuma gidiyor. Başta heyecan vardı, gittikçe rahatladığımı hissettim. Her hafta yapıyorum. “Nasıl bir program olsun?” diye düşünürken önce adı geldi aklıma bu sefer. Oysa ad koymakta pek çok düşünürüm genelde. Kitaba ad koymak da o kitabı yazmak kadar zihinsel yorgunluk ve zihinsel yoğunlaşmak gerektirir. Siz beğeniyorsunuz kitaplarımın adlarını o yüzden söylüyorum. Emek verilmiş adlardır onlar.
TÇ - İsimler romanın ve öykünün özetidir, can damarıdır ve çok önemlidir.
FH - Bu radyo programına da isim bulmaya çalışırken epeyce yoruldum.Ondan sonra Ceviz Kabuğundan, ilhamla “Çilingir Sofrası” olsun dedim. Onu itiraf etmeliyim. Hulki CEVİZOĞLU, “Ceviz Kabuğu” yapıyor. Bizimki de olsa olsa “Çilingir Sofrası” olur. Çilingir soyadımın göbeğinde yer alıyor Sofra, evet çünkü bir yığın şey sunacağım. Çilingir hem soyadım, hem de çilingir sofrasının Türk yaşamında bir yeri var. Ben de tıpkı bu sofrada olduğu gibi tadımlık bazı şeyler sunacağım. O yüzden de uyar diye düşündüm.
TÇ - Bu arada soyadınız nereden geliyor?
FH - Eşimden gelen soyadı bu. Kayınvalide nüfus memuruna gitmiş. Nüfus memuru Çilingir soyadını vermiş. Akşam evdekilere söylemiş. Çocuklar beğenmemişler. Ertesi günü yine gitmiş. Nüfus memurunun başı kalabalık, sıkışık vaziyette. “Ne istiyorsunuz?” sorusuna yanıt verememiş, çünkü hazırlıksızmış. Bir soyadı önerememiş. Bunun üzerine nüfus memurunun intikamı korkunç olmuş. Başına “hep”, sonuna “ler” eklemiş. Kızlık soyadım Baran’dı. Yazmaya başladığımda eşim bunu kabul etmedi. Şimdi de ben vazgeçemem.
TÇ - Radyo programının içeriğine değinelim mi?
FH - 2-3 şiir okuyorum. Seçtiğim şiirler daha çok az bilinen şairlerin kitaplarından oluyor. Edebiyat da artık medya dünyasına atıldı. Bu dünyada tartışılıyor. Kendi kendilerini bu yolla tanıtanların benim yardımıma ihtiyaçları olmadığını düşünüyorum. Daha çok, iyi yazdığı halde bir biçimde tanıtılma olanağı bulamamış insanları tanıtmaya çalışıyorum. Bir şiir kitabından birkaç şiir okuyorum. Bazen de hayran olduğum bir şair, anımsanması gerekiyor, ondan bahsediyorum. Bugün Rıfat ILGAZ ile ilgili bir program yapacağım. Oğlu Aydın ILGAZ babasının tüm şiirlerini toplamış. Ahşap kutu içinde satışa sunulan şık bir çalışma. A. ILGAZ ile babasının şiirlerini konuşacağız. Ama işi çıkar gelmezse diye M.C.ANDAY’ın “Telgrafhane” isimli şiir kitabı yanımda. Bir de Klasik Türk müziği çalıyorum. Tüm bunlar benim merakımla ilgili bir şey ama oradan toplum yararına hedeflediğim şey, insanların kendi müziklerine sahip çıkması. Son yıllarda Türkiye’de türküye bir merak doğdu. Şarkı formu da toplumumuzun malıdır. Ve bir kültür ürünüdür. Kültürel mirasımızı bırakmayalım, kaybolmasın. Sahip çıkalım. Onların farkında olmalıyız. İnsanların yıllarca açmayıp açmayıp da bir yerlerde beklettikleri, açıp baktıklarında da küflenmiş buldukları şeyler gibi olacak unutmaya çalıştıklarımız ya da unuttuklarımız. Küflenmeye bırakmayalım diye karınca kararınca sahip çıkmaya çalışıyorum.
TÇ - Fotoğrafla ilginizin boyutunu öğrenebilir miyiz? Düzeyi… Sevgi boyutu ya da üretmiyorsanız eğer bakışınızdaki bilinç, bakmayı seviyor, sergileri dolaşıyorsunuzdur. Bunları biraz açabilir miyiz?
FH - Fotoğraf çekmeyi seviyorum. O yüzden yanımda fotoğraf makinesi dolaştırıyorum, çok etkilendiğim, etkileneceğim görüntüleri kaçırmamak için.
TÇ - En iyi fotoğraflar çekilmeyen fotoğraflarmış.
FH - Evet her şey için doğru tabii. En güzel öyküler de yazılmayanlardır. “En güzel şiir henüz yazılmadı” diyor Nazım HİKMET’de.
TÇ - Çantanızda fotoğraf makinesi taşıyacak kadar çok ilginiz var fotoğrafla. Peki neler çekiyorsunuz?
FH - Aslında gönlümden geçen insan çekmek. Seviyorum ama insan çekmek zor.
TÇ - Peki bunu ne amaçla yapıyorsunuz? Diyelim ki roman, öykülerinize katkısı olsun diye mi? Vardır hani, fotoğraf çekerler, resim yaparlar. Ya da fotoğrafın kendi tadı adına mı?
FH - Sadece fotoğrafın kendi tadı adına. Fotoğrafı başka bir şey adına kullanmıyorum. Ayrıca bir sanatın başka bir sanatın hammaddesi olmasına da sıcak bakmıyorum.
TÇ - Evet aynı fikirdeyim. Bu soruyu da özellikle sordum. Resim dersinin başka derslerin hamallığını çekmesi, özerk olmayışı gibi. İlköğretim okullarında bunu çok yaparlar. Hayat bilgisinin konularının resmi yaptırılır ya da başka işlerin, başka derslerin uygulama alanı oluyor. Örneğin idarenin işleri resim dersinde görülür. Ben çalıştığım bir okulda bunların yapılmaması gerektiğini öğretmenler kurulu tutanağına geçirtmiştim.
FH - Aslına bakarsanız Türkçe ve edebiyat dersi de resim, müzik, beden eğitimi kadar değilse de matematik kadar da önemli sayılmaz, ders bakımından.
TÇ - Türkçe son yıllarda baraj dersi haline getirildi. Ama yine burada ters orantı var. Önemli gibi görülüyor fakat Türkçe dersi kitaplarına baktığımızda sizin “Dedim Ah” da da okuduğum gibi, içi tartışılır.
FH - Benim genel sanat anlamında da itirazım var. Örneğin bazı ressamlar fotoğraftan çalışıyor. Bana göre fotoğraftın üstüne çalışmak doğru değildir. Fotoğraf sanattır. Bu anlamda sinema tüm sanatları kullanıyor, ama kötü kullanıyor. Çok da özendirici bir etkiye sahip. Roman, öykü yazmak başkadır, senaryo yazmak başkadır. Filme çekilebilsin diye yazılan şey senaryodur. Doğrudan öykü, roman değil senaryo yazmak gerekir bu durumda. Nasıl ki resimle fotoğrafın belli bir ayrışma noktası vardır. Fotoğraf icat edildikten sonra resim kendi özel ve özgül alanına çekildi. Aynı şey sinemanın icadından sonra edebiyatın da kendi başına düşünmesi ve yanıt vermesi gereken bir soru, o da şu: edebiyatta filme çekilemeyecek şeyleri üretmek zorundadır. Bu tamamen kişisel bir kanı. Filme çekilebilir şeyler yazılabilir. Bu senaryodur. Ama bence edebiyatçı filme çekilebilsin diye yazmayan kişidir.
TÇ - Bazı şiirler vardır. İnatla resimlenmezler. Şiir olarak kalmakta ısrar ederler. Ben şiirim, başka bir şey olmam, resim olmam derler.
FH - Daha çok bu. Edebiyatın ödülü filmleştirilmesi değildir, romanın ya da öykünün film yapılması, belki cezasıdır. Hiçbir edebiyatçı dostumun yazdığı öyküsünden çekilen filmi görüp de mutlu olduğuna şahit olmadım şimdiye kadar. Hepsi büyük bir düş kırıklığı yaşıyor. Çünkü edebiyat, nereden bakarsanız bakın, bireysel bir uğraştır. Tek başınıza bir yaratım süreci yaşıyorsunuz. Şimdiye kadar bir grubun bir araya gelip de roman yazdığı görülmedi. Denendi ama başarı sağlanamadı. Hele birkaç kişinin bir araya gelip şiir yazdığı hiç olmadı. O yüzden bireysel. Bu bireysel ürünü ortaya koyup da biri bir uçtan, diğeri öbür uçtan çekiştirmeye başlayınca, üstelik yazar da gayet yabanıl olarak söze bile karıştırılmaz durumda bir kenarda hatta evinde bekletiliyorsa ortada bir talan oluyor. Sanki o, olmuş, mamul madde diyelim, yeniden bir hammadde derecesine indiriliyor. Ondan yeni bir şey yapılmaya çalışılıyor. Oysa bu bir israftır. O zaman roman harcanıyor ve gereği yok. Üstelik filme çekilmiş bir romanı dönüp kimse okumaz artık. Ya da okusa bile filmin etkisi altında okuyacaktır. Kendi düş dünyasını harekete geçirip orada kendi hayal ettiği bireyleri -ki roman okumanın en büyük zevki budur- bulamaz. Verili bir hayalden gitmezsiniz. Siz yaratırsınız o roman kişisini. Romanın erkeği, kadını, aralarındaki aşk, siz ne kadar algılayabilirseniz o kadardır. Hayal etme gücü sınırlanmış oluyor. Hayal etme yeteneğine ket vurulmuş oluyor.
TÇ - O roman yazarın da kişiliğidir. Hayal gücüyle yazılsa da, kurgulansa da yazarın kişiliği vardır yazdığı her şeyde. Her olayda öyle olmalı. Yarışmalar dahil. Bu arada fotoğraftan gelelim mi eğitime? İkimiz de eğitimciyiz. Bu yazıda biraz onun için hazırlanıyor. Türkiye’deki sanat eğitimi sizin özelinizde edebiyat eğitimi, edebiyat kitapları nasıl olmalı, nasıl ders işlenmeli?
FH - Son zamanlarda katıldığım birkaç toplantı eğitimcilerin de bu alanda ve bu anlamda sıkıntı duyduklarını bir kez daha haber verdi bana. Zaten konferanslar için gittiğim okullarda da bunu hissediyorum. O kadar kıskıvrak bağlanmış durumdaki öğretmen arkadaşlar… Türkçe ve edebiyat öğretimi yapan öğretmenler, müfredat programının, Talim Terbiye Kurulunun, okulun belirlediği kimi özel ölçülerin dışına çıkamıyor. Onların dışına çıkılamadığı sürece edebiyat dersini sevdirmek mümkün değil. Hele hele sanat eğitimi hiç denmez yapılan şeye. Edebiyat sadece öğretimden ibaret kalmış. Oysa edebiyatın sevdirilmesi en basit olarak okuma zevki aşılamaktır. Bir edebiyat dersi okuma zevki vermiyorsa başka ne verirse versin önemi yoktur. Yani verse verse not vermiş olabilir. Edebiyattan bilmem kaç alarak sınıf geçmenin de hayatta karşılığı yok. Daha sonra hiçbir işe yaramayacaksa o not yüksek olsa ne olacak?. Edebiyatın kazandıracağı şey, önce edebiyatı sevdirmektir. Edebiyatçı yetiştirmek demiyoruz. O kadar fazlasını beklemiyoruz. Ama edebiyat okuru yetiştirmek. Çünkü lise mezunu olan insan bile edebiyatı yalnızca bir ders olarak algılıyorsa, edebiyat işlevini yerine getirememiş demektir. Lise son sınıfa gelmiş, hiç roman okumadığını öğünerek söyleyen öğrencilerim oldu.
TÇ - Üniversitede bunu yaşıyoruz. Kitap kapağı tasarımı var konularımın içinde. Bunun için kitap okumaları gerekiyor, hala okumayanlar var ne yazık ki içlerinde.
FH - Oysa bir şiir okumak insana ne kazandırır? Hiçbir şey kazandırmaz. Maddi olarak bakarsanız cebinize bir kuruş girmez ve boyunuz uzamaz. Ama bir yandan da şiir okumadan önceki insan olmazsınız. Kazandıracağı bu…Bütün iş öğretmene kalıyor. Bu da acıklı bir durumdur. Böyle baktığımız zaman öğretmeni nasıl yetiştiriyoruz? Edebiyat ders kitabında özendirici bir şey yok. Çamur gibi baskı; baskı kalitesiyle, kağıdıyla, düzeniyle, içeriğiyle. Yani çocuğun kitaplardan herhangi bir yere hareketlenmesi, oradan bir heves duyması söz konusu değil. Dersin işlenişi de tüm bu programlarla kısıtlanmış. Bir öğretmene kalıyor iş. “Öğretmen nasıl yetişiyor?” diye baktığımızda, o da iç karartıcı bir tablodur Daha önce veteriner hekimlerin öğretmenliğinden konuşmuştuk. Çeşitli adlar altında benim alanımla ilgili pek çok ders var. Her biri, birbirinin tekrarı aslında. Ayrıca Batı edebiyatı okutuyor gibi yapıp okutmuyoruz . Kitaplarımızda bazı yazarların yapıtlarından özet verilmiş, bir iki sayfa da alıntı var. Bu “mış gibi yapmak”tır. Kurtulmamız gereken budur öncelikle. Hakikaten okuma isteği duyması lazım öğrencinin. Bu nasıl yapılır? Bu ödevle de olmuyor. Okuma alışkanlığı kazandırmak, öğretmenlerden önce aileye düşen bir görev. Daha okuma-yazma öğrenmeden önce hatta. Okuma–yazma öğrendikten sonra o hevesle okuyabilsin. Kendi okuyabilsin diye önceden tanıştırılması gerek resimli kitaplarla. Yastığının altına kitap konarak, özendirilerek falan. Kitapla bir tanışıklığın sağlanması gerekiyor ki daha sonrası için sancı çekilmesin.
TÇ - Şahit olduklarım var. Dersleri çok iyi ama dersin dışında kitap, roman, öykü, şiir okumuyor. Ders iyi ama hayatında kitap yok. Gerçi baştan beri sorumluluğu konuşuyoruz fakat toparlamak için yöneticilik, eğitimcilik, yazarlık sorumluluğu diyelim ve psikolojiye geçelim, güç ve barış üzerine konuşup söyleşiyi noktalayalım mı?
FH - İnsanlara ağır sorumluluklar yüklemekten hoşlanan bir insan değilim. Ama şunu beklemenin hakkımız olduğunu düşünüyorum: Herkes yaptığı işi en iyi şekilde yapmalı. Bence sorumluluk budur. Öğretmenseniz öğretmenliği, yazarsanız yazarlığı, yöneticiyseniz yöneticiliği en iyi biçimde yapmalısınız. Örneğin yazarlıkta böyle handikaplar vardır. Ne kadar özenirseniz kitap satış oranı da düşer; ne kadar çırpıştırırsanız kitabınız o kadar çok satılır. Resimde de çok uğraştığınız, kimsenin hoşuna gitmeyebilir. Ama bir gecede çırpıştırdığınız büyük olasılıkla birçoğunun beğendiği olacaktır. Bu tuzaklara düşmeden çalışmalıyız. Öğretmenlikte de bu tuzaklar var. Öğretmen öğrenciyi pohpohlayarak iyi öğretmen olarak algılanmasını çok kolay sağlayabilir.
TÇ - Bir de diğer öğretmenleri öğrencilerle konuşmak, bu yolla öğrenciyi kazanacağını farz ederek öğretmenlik yaptığını sanmak da tuzaklardan bir olsa gerek.
FH - Tabii bunlar ciddi tuzaklar. Öğrenci daha ileriki yaşlarında “Evet ama ben o öğretmenden ne aldım?” diye düşünecektir. Ancak o zaman fark edecektir. Yoksa derslerinde çok korktuğumuz öğretmenleri daha sonra anımsadığımızda “evet korkuyorduk ama şunları şunları da anlattı, öğretti, kavrattı” diyoruz. “Canım, gülüm” deyip bizi pohpohlayan öğretmenlerden de pek bir şey almadığımızı görüyoruz.
TÇ - Ya da sizin adınıza düşünen, fikir üreten öğretmenlerden, çalışmanıza ciddi şekilde müdahale edip, öğrenci kişiliğini yok edecek tarzda kendi kişiliğini baskın kılan - ki sanat eğitiminde örneği çoktur - çocuğun, düşünmesini, araştırmasını, yaratmasını, fikir üretmesini sağlamak yerine kendi düşündüklerini öğrencide tekrarlatmak…
FH - Onaylatmak, evet. Benim sorumluluk olarak beklediğim şey, eğer kaşık yapıyorsa doğru dürüst yapsın. Çamur karıyorsa iyi karsın. Bununla zanaat dediğimiz şeylerde de çok karşılaştım. Yaptığı işi bilmeyenler var artık toplumumuzda. O kadar çok ki. Onların yerine ben düşünmek zorunda değilim. Nasıl ayakkabı aldığım adam benim yazacağım romana karışmayacaksa bende onun işine karışmamalıyım. Herkes yapacağı şeyi, en iyi şekilde yapmalı. Sorumluluk sadece bu.
TÇ - Teşekkürler.
09-04-2003 İstanbul
YTÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi
|
